The status of Judeo-Spanish in Yugoslavia until 1941

Abstract

In the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes and in the Kingdom of Yugoslavia, Sephardic Jews were one of a few ethnic and religious minorities. They were the descendants of the Jews expelled from the Iberian Peninsula who came to the Balkans with their vernacular language based on pre-classic Iberian-Roman dialects. They had preserved Judeo-Spanish for several ages and enriched it with influences of Balkan and other languages. Nevertheless, after its Golden Age in the 16th and 17th centuries, Judeo-Spanish could not avoid a slow decline caused by political, social and cultural changes that took place in the entire Balkan Peninsula which accelerated in the second half of the 19th century. The chapter deals with the status, role and condition of Judeo-Spanish among Sephardic Jews in three Sephardic centres in Yugoslavia: Belgrade, Sarajevo and Bitola, in the period between 1918 and 1941. In Belgrade the representation of Judeo-Spanish was indeed poor: the level of westernization and acculturation of the Jews was so high that since the 19th century, they had called themselves “Serbs of the Jewish faith”. In multicultural Sarajevo, Judeo-Spanish remained the only vernacular language of the Sephardim until the 1880s, which resulted from the isolation they lived in under Ottoman rule. Even after they joined the stream of state education introduced under Austro-Hungarian rule, Serbo-Croatian did not supersede Judeo-Spanish and most Sephardic Jews were bilingual at that time. In the Jewish communities of Macedonia, mainly because of their low economic position and low level of acculturation, the usage of Judeo-Spanish remained prevalent even longer - until the outbreak of World War II.

U Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca i Kraljevini Jugoslaviji, Jevreji Sefardi bili su jedna od retkih etničkih i verskih manjina. Oni su bili potomci Jevreja proteranih sa Pirinejskog poluostrva koji su došli na Balkan sa svojim narodnim jezikom zasnovanim na preklasičnim iberijsko-rimskim dijalektima. Oni su nekoliko vekova sačuvali judeo-španski i obogatili ga uticajima balkanskih i drugih jezika. Ipak, posle svog zlatnog doba u 16. i 17. veku, judeo-španski jezik nije mogao da izbegne spori pad izazvan političkim, društvenim i kulturnim promenama koje su se dešavale na celom Balkanskom poluostrvu koje su se ubrzale u drugoj polovini 19. veka. Poglavlje se bavi statusom, ulogom i stanjem judeo-španskog jezika među sefardskim Jevrejima u tri sefardska centra u Jugoslaviji: Beogradu, Sarajevu i Bitolju, u periodu između 1918. i 1941. godine. U Beogradu je zastupljenost judeo-španskog jezika zaista bila slaba: stepen vesternizacije i akulturacije Jevreja bio je toliko visok da su od 19. veka sebe nazivali „Srbima jevrejske vere”. U multikulturalnom Sarajevu, judeo-španski je ostao jedini narodni jezik Sefarda do 1880-ih, što je rezultat izolacije u kojoj su živjeli pod osmanskom vlašću. Čak i nakon što su se uključili u tok državnog obrazovanja uvedenog pod austrougarskom vlašću, srpsko-hrvatski nije zamenio judeo-španski, a većina sefardskih Jevreja je u to vreme bila dvojezična. U jevrejskim zajednicama u Makedoniji, uglavnom zbog njihovog niskog ekonomskog položaja i niskog nivoa akulturacije, upotreba judeo-španskog jezika ostala je preovlađujuća još duže - do izbijanja Drugog svetskog rata.

W Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz Królestwie Jugosławii Żydzi byli jedną z mniejszości religijnych i etnicznych ze statusem pełnoprawnych obywateli. Ci potomkowie Żydów wygnanych z Półwyspu Iberyjskiego, na Bałkany przybyli ze swoim językiem mówionym opartym na przedklasycznych iberyjskich dialektów romańskich. Język żydowsko-hiszpański zachowali na Bałkanach przez kilka stuleci, wzbogacając go o wpływy z języków bałkańskich i innych. Jednakże, po Złotym Wieku (przełom XVI i XVII wieku), język żydowsko-hiszpański nie uniknął procesu powolnego zaniku spowodowanego zmianami politycznymi i społeczno-kulturowymi, które objęły cały Półwysep, a szczególnie przyspieszyły w II połowie XIX wieku. Rozdział omawia zagadnienie statusu, roli i kondycji żydowsko-hiszpańskiego między 1918 a 1941 w trzech sefardyjskich centrach w Jugosławii: Belgradzie, Sarajewie i Bitoli. W Belgradzie, w którym poziom akulturacji Żydów był bardzo wysoki (Żydzi nazywali samych siebie „Serbami wyznania żydowskiego”) od XIX wieku kondycja i użytkowanie języka stały się dość słabe. W wielokulturowym Sarajewie, w wyniku życia w pewnej izolacji za czasów otomańskich, dla Sefardyjczyków żydowsko-hiszpański pozostał głównym językiem komunikacji do lat 80. XIX wieku. Później, kiedy od czasów austro-węgierskich włączyli się w proces państwowej edukacji, język serbsko-chorwacki nie wyparł całkowicie z użycia żydowsko-hiszpańskiego, a większość Żydów w tamtym okresie była dwujęzyczna. Wśród macedońskich gmin sefardyjskich, głównie z powodu złej sytuacji ekonomicznej i nikłej asymilacji, żydowsko-hiszpański zachował silny status języka komunikacji jeszcze dłużej - do II wojny światowej.