Restitution of art, Judaica, and other cultural property plundered in Serbia during World War II

Abstract

Restitution efforts understandably focus primarily on immovable property. Plundered artworks, books, manuscripts, archives, religious artefacts, and other unique, movable objects of cultural property are also of great importance, however. Artworks and religious artefacts plundered by the Nazis and their allies from Jewish communities and families have emotional meaning. These were communal and personal possessions valued for their beauty and cultural significance, often handed down through several generations. In many cases, these artworks or artefacts are the last personal link heirs may have to families and communities destroyed in the Holocaust.

Nasuprot mnogim drugim zemljama, Srbija nema bazu podataka sa oduzetim umetničkim delima u Drugom svetskom ratu. Informacije su dostupne u relevantnim arhivima. WJRO (Svetska jevrejska organizacija za restituciju) inicirala je niz povezanih projekata koji pružaju veći pristup informacijama. Među rezultatima je kompilacija svih ERR zapisa koje se odnose na bivšu Jugoslaviju. Akcenat je bio na pljački biblioteka, arhivske građe i jevrejskih obrednih predmeta. Tokom Holokausta gotovo sve slike Leona Koena su izgubljene ili uništene, a samo nekolicina je ostala. Na kraju Drugog svetskog rata sovjetske brigade zaplenile su jugoslovenske arhive koje su opljačkali nacisti i odnele ih u Moskvu, gde su decenijama držane u zatvorene, a sada su u Ruskom državnom vojnom arhivu i sadrže srpske jevrejske zbirke. Neke opljačkane knjige iz Srbije, po Staljinovom naređenju odente su u Minsk, da se nadoknadi ogromni gubitak tamošnje biblioteke. Druge su iz Nacionalne biblioteke Austrije prosleđivane bibliotekama u Berlinu, Minhenu, Vroclavu i Lajpcigu. Godine 2011. Univerzitetska biblioteka u Lajpcigu vratila je 796 knjiga iz kolekcije Geca Kon Narodnoj biblioteci Srbije, dok je ostatak kolekcije i dalje u ostale četiri biblioteke, jer nema živih naslednika. S druge strane, u Srbiji postoje dela koja su oteli nacisti izvan Srbije - kolekcija Ante Topića Mimare. Neka od ovih dela su sada u Narodnom muzeju u Beogradu i verovatno su ih nacisti oteli u Francuskoj, Holandiji i na drugim mestima. Tako je i vrlo vredna ukradena zbirka Šlomović trenutno u Narodnom muzeju u Beogradu, i sastoji se od priznatih francuskih impresionističkih slika. Srpski muzeji, biblioteke i arhivi nisu sproveli istraživanje porekla svih svojih kolekcija, iako bi kao članica ICOM-a Srbija to trebalo da učini. Srbija se obavezala prema UNESCO-u i prihvatila je Deklaraciju iz Terezina, da će sprečiti uvoz, izvoz i transfer kulturnih dobara, kao i da će pokretnosti od kulturnog, istorijskog ili umetničkog značaja biti vraćena u vlasništvo crkve ili verske zajednice, i ako su sastavni deo zbirke javne muzeju, galerijama. U skladu sa Deklaracijom, informacije o kulturnim dobrima treba da budu javne i dostupne.