Represija kao sistem - logori u okupiranoj Srbiji 1941-1945

Abstract

Nemački logori u okupiranoj Srbiji bili su oslonac represivnog okupatorskog sistema. Stvaranje mreže logora počelo je posle napada Trećeg rajha na Sovjetski Savez 22. juna 1941. i uglavnom je završeno jula naredne godine. Ovu mrežu sačinjavalo je pet glavnih logora: dva u Beogradu (na Banjici i na Sajmištu), u Nišu, Šapcu i Velikom Bečkereku/Petrovgradu. Osnovna namena logora bila je izolovanje, mučenje i (ili) ubijanje stvarnih ili potencijalnih protivnika, kao i celih naroda (Jevreja, delimično i Roma). Zatočenici su sačinjavali rezervoar talaca za masovne nemačke odmazde zbog gubitaka u borbi sa ustanicima, a od proleća 1942. i rezervoar radne snage za radne i koncentracione logore u Trećem rajhu i okupiranim zemljama. U drugoj polovini iste godine stvorene je i mreže radnih logora u Srbiji, uglavnom oko rudnika (Bor, Trepča i drugi) i na poljoprivrednim dobrima u Banatu. Od maja 1942. nemački logori u Srbiji povezani su sa hrvatskim koncentracionim logorima u Jasenovcu i Staroj Gradiški, a od početka naredne godine sa nemačkim logorima u NDH. Mesto centralnog nemačkog logora u okupiranoj Srbiji, a zatim i na celom evropskom Jugoistoku, imao je logor na Beogradskom sajmištu. Za ove logore ne može da se koristi naziv koncentracioni logori. Oni su imali ulogu podsistema u evropskom sistemu nemačkih logora (radnih, koncentracionih i logora smrti). Pitanje broja i strukture zatočenika nemačkih logora u Srbiji do sada nije rešeno na zadovoljavajući način i zahteva jedinstvenu i celovitu obradu na osnovu specifične metodologije.

German camps in occupied Serbia were the backbone of the repressive system of occupation. The creation of the network of camps began after the attack of the Third Reich on the USSR and was largely completed in July 1942. It included five main camps, two of which were in Belgrade (Banjica and Sajmište), then in Niš, Šabac, and Veliki Bečkerek. The basic intent of camps was isolation, torture and (or) extermination of real and potential opponents, as well as ethnicities (Jews and partially Roma). Prisoners based a pool of hostages used for mass retaliation for losses in the fight against the uprising. They were also a pool of workforce. Starting from May 1942. German camps in Serbia were connected with the Croatian concentration camps. The camp in Belgrade sajmište was a central German camp in Serbia and also in Southeastern Europe. Camps in occupied Serbia should not be called concentration camps, as they played a role of a subsystem in the European system of German camps (work camps, concentration camps and death camps). The issue of the number and structure of the inmates of German camps in Serbia was not resolved so far and calls for a systematic and thorough reassessment.