Iz svedočenja streljanog "munkaša" Vilima

Abstract

Nemica Johana Koh, rođena u Bačkoj 1932, sećala se 2014. jutra kad je s majkom i sestrom, zapregom, bežala iz okoline Crvenke s drugim folksdojčerima. Nedaleko od te kolone, mučeći se, išle su na stotine Jevreja, logoraša iz Bora. Ili ih je, možda, hiljadu, dve, tri terano ko zna kud. Kohovu najviše proganjaju dve slike. Iznemoglog mladića kome stražar puca u vrat i livade sa četrdesetak Jevreja nateranih da kleče. I njih su pobili! Priča koja prethodi toj noći odnosi se na Vilima Potasmana koji je, do okupacije, bio nastavnik matematike. Živeo je u Subotici, s majkom i ocem i dobro i manje dobro, uglavnom njih dvojica radeći po čitav dan. Deo Potasmanovog životopisa, do okupacije, bio je manje-više jednak kao drugih tamošnjih Jevreja ili sličan u najvećoj meri. Kada su stvari krenule onako kako se nikad nije mislilo da mogu krenuti, Potasman je, zajedno s tolikima interniran u "munkaše" (vojni obveznik manjinske narodnosti pod Mađarskom za vreme Drugog svetskog rata mobilisan u radne odrede (kome se nije poveravalo oružje). Srećom, nisu ga oterali u Ukrajinu ili prema kakvom drugom stratištu. Najpre je služio Hortijevoj monarhiji u Hodmezevašarhelju, posle u Segedinu. Umiralo se i tamo, slučajem ili… čemu pojedinosti, znate već kako, ali se umiralo oko Vilija. Uspelo mu je da se sačuva, pa se po dolasku kući lečio i donekle je prezdravio, da bi zajedno s ostalima, sebi sličnim, pokupljen i 1943. je dospeo do borskih rudnika...

Vilim Potasman, before the occupation, was a mathematics teacher. He lived in Subotica, with his mother and father. Part of Potasman's life, until the occupation, was more or less the same as other Jews there. When things went the way they never thought they could go, Potasman, along with so many others, was interned to the "munkas" (military obligee of a minority nationality under Hungary during the Second World War mobilized in work detachments (who were not entrusted with weapons). Fortunately, they didn't force him to Ukraine or some other place of execution. First, he served the Horti monarchy in Hódmezővásárhely, then in Szeged. People died there as well, but Vilim survived, and upon his arrival home he was treated and somewhat recovered so that together with the others, he was picked up and in 1943 sent to the mines of Bor...