Odnos prema Holokaustu u Jugoslaviji 1945-1991: doktorska disertacija

Abstract

U doktorskoj disertaciji se analizira kolektivno i individualno sećanje na Holokaust u Jugoslaviji u periodu od 1945. do 1991. godine. Fokus istraživanja usmeren je na različite pojavne oblike pamćenja: individualno, društveno, političko i kulturno, odnosno različite aspekte kolektivne svesti o prošlosti, kao što su spomenici, javne komemoracije, umetnost (film, književnost, vajarstvo), memoaristika, školstvo i obrazovanje i muzeji. Glavni cilj rada je da prikaže i objasni način na koji je kreirano kolektivno sećanje na genocid nad Jevrejima, da označi glavne nosioce, čuvare i kreatore sećanja, prouči njihovu političku ideologiju i društvenu praksu, a naročito, da istakne ulogu države u čitavom ovom procesu. Na taj način, disertacija predstavlja doprinos proučavanju politike prošlosti i ideološke instrumentalizacije istorije u jugoslovenskom socijalizmu, kao i doprinos razumevanju međunarodnog položaja Jugoslavije, njenih veza sa Izraelom i Svetskim jevrejskim kongresom i odnosa komunističke vlasti prema jevrejskoj zajednici i prema tragičnom nasleđu zločina iz perioda Drugog svetskog rata. Na oblikovanje društvenog i političkog odnosa prema Holokaustu i istorijske slike Drugog svetskog rata, najviše su uticali država i Komunistička partija, posredstvom različitih organizacija kao što su Savez boraca i Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije ili posredstvom institucija sistema, zbog čega je generalizovana i delimično zamagljena slika Holokausta postala deo kolektivnog nacionalnog istorijskog iskustva. Sa druge strane, iako su u kreiranju kolektivnog pamćenja država i partija imale najviše uticaja, afirmaciji Holokausta kao autentičnog fenomena savremenog doba, najveći doprinos, u jugoslovenskom slučaju, dala je jevrejska zajednica, koja je u kontekstu kvalitativne procene njenog angažovanja po ovom pitanju, predstavljala najznačajnijeg promotera i nosioca sećanja na jevrejske žrtve.

This dissertation analyzes the phenomenon of Holocaust remembrance in socialist Yugoslavia in a period from 1945 to 1991. The thesis focuses on different formats of memory: individual, social, political and cultural memory, and also on different aspects of collective historical consciousness, such as monuments, public commemorations, museums, a system of education and art including film, literature and sculpture. The main goal of the dissertation is to analyze and explain the ways and mechanisms of creating collective Holocaust memory, to mark the most prominent agents, keepers and creators of remembrance, to study their political ideology and memorial practice and, above all, to underline the role of the State and the Communist Party of Yugoslavia in this process. Regarding that, this thesis is a contribution to the researching politics of past and ideological use and abuse of history in Yugoslav socialism, as well as the contribution to the understanding of Yugoslav authentic position in terms of international relations, Yugoslavian connections with Israel and World Jewish Congress and political attitudes of Yugoslav communist authorities toward the Jewish community and the difficult and tragic heritage of war crimes committed during the World War II. The State and the Communist party had the greatest influence on creating collective memory on the Holocaust and historical image of World War II. Through the activities of the Federation of Yugoslav War veterans (SUBNOR) Socialist Alliance of Working People of Yugoslavia (SSRNJ) and official institutions, the State and the Party shaped the generalized and blurred image of civil victimhood that became the part of national historical experience. On the other side, the greatest qualitative contribution to the affirmation of the Holocaust as the unique and original phenomenon of the 20th century was given by the Jewish community in Yugoslavia, that was, at the same time, the most important, as Jay Winter call it, agent of memory, although its’ social influence was much less intensive than the influence of the State and the Party.