Płeć emigracji. Bałkańskie Żydówki jako mediatorki wiedzy

Abstract

Kobiece narracje, związane z transferem wiedzy, mogą stanowić interesujący klucz w interpretacji dziedzictwa judaizmu w wielopoziomowym kontekście kultur bałkańskich. Zapoczątkowany w tradycyjnych bałkańskich społecznościach żydowskich transfer wiedzy (tradycji) odbywał się w różnych ośrodkach i w różnych czasach, przede wszystkim za pośrednictwem żydowskich kobiet różnego pochodzenia (sefardyjskich lub aszkenazyjskich). W XX w. problem ten można rozpatrywać przynajmniej na dwóch poziomach, z których oba stanowią fascynujące połączenie idei emancypacyjnych i tradycyjnych wzorców zachowań. Pierwszą grupę mediatorek wiedzy można odnaleźć w mniejszości sefardyjskiej przed II wojną światową. Drugą grupę stanowią kobiety żydowskie, którym udało się przetrwać Holokaust i które - pomimo trudnej sytuacji społeczno-politycznej - postanowiły zająć się badaniem historii bałkańskich Żydów lub udokumentować ich kulturę, chociaż większość z nich nie miała (formalnie) profesjonalnego przygotowania do takich działań. W tekście przedstawiamy krótkie biografie i działania kobiet z drugiej grupy. Wśród nich możemy znaleźć badaczki i popularyzatorki kultury, które używały różnych języków i swoje działania kierowały do różnych grup odbiorców. Nasz tekst koncentruje się na kobietach, które pracowały za granicą. Interesują nas nie tylko wspólne wzorce i kody, ale także różnice w modelach przekazywania wiedzy (i tradycji) przez bałkańskie Żydówki pochodzenia sefardyjskiego lub aszkenazyjskiego.

Female narrative connected with the transfer of knowledge can be an interesting key if applied to interpreting the legacy of Judaism in the multi-level context of Balkan cultures. Originating in the traditional Balkan Jewish communities, the transfer of knowledge (tradition) has been carried out in various centres and at different times, mediated mainly by Jewish women of various origins (Sephardic or Ashkenazi). In twentieth-century history, this problem can be considered at least at two levels, both of which present a fascinating intersection of emancipation ideas and traditional patterns of behaviour. The first group of female mediators of knowledge can be found within the Sephardi minority before World War II. The second group is represented by Jewish women who managed to survive the Holocaust and - despite the difficult socio-political situation - decided to research the history of the Balkan Jews or document their culture even though most of them lacked formal and professional training for such tasks. In the text, we present short biographies and life work of women from the second group. Among them, we can find researchers and popularisers of culture who used various languages and worked for various groups of recipients. Our text is focused on the women who worked abroad. We are interested not only in common patterns and codes but also in variations in the models of transfer of knowledge and tradition by the Balkan Jewish women of Sephardic or Ashkenazi origins.

Ženski narativ povezan sa prenošenjem znanja može biti zanimljiv ključ ako se primeni na tumačenje nasleđa judaizma u višeslojnom kontekstu balkanskih kultura. Poreklom iz tradicionalnih balkanskih jevrejskih zajednica, prenošenje znanja (tradicije) odvijalo se u različitim centrima i u različito vreme, uz posredovanje uglavnom Jevrejki različitog porekla (sefardskog ili aškenaskog). U istoriji dvadesetog veka, ovaj problem se može posmatrati najmanje na dva nivoa, od kojih oba predstavljaju fascinantan presek ideja emancipacije i tradicionalnih obrazaca ponašanja. Prva grupa žena posrednica znanja nalazi se u sefardskoj manjini pre Drugog svetskog rata. Drugu grupu predstavljaju Jevrejke koje su uspele da prežive Holokaust i - uprkos teškoj društveno-političkoj situaciji - odlučile su da istraže istoriju balkanskih Jevreja ili dokumentuju njihovu kulturu iako većina nije bilo formalno i stručno osposobljena za takve zadatke. U tekstu predstavljamo kratke biografije i životno delo žena iz druge grupe. Među njima možemo naći istraživače i popularizatore kulture koje su koristile različite jezike i radile za različite grupe primalaca. Naš tekst je fokusiran na žene koje su radile u inostranstvu. Ne zanimaju nas samo uobičajeni obrasci i kodovi, već i varijacije u modelima prenošenja znanja i tradicije od strane balkanskih Jevrejki sefardskog ili aškenaskog porekla.