A dokąd teraz? Problematyka obozowa w perspektywie jugosłowiańskiej. Przypadek Elviry Kohn

Abstract

Obóz koncentracyjny jako element rzeczywistości Jugosławii i państw powstałych po jej rozpadzie powracał w dwudziestowiecznej historii tego regionu co najmniej kilka razy. Szczególnymi momentami w przeszłości, w których obóz odgrywał strategiczne ogniwo, były czas drugiej wojny światowej, następnie rozrachunków wewnętrznych po wykluczeniu Jugosławii z Kominformu w 1948 r. i najbliższy nam czasowo okres wojny domowej w latach 90. XX w. Choć wyliczanie nazw obozów w tym miejscu, ze względu na liczbę i różną specyikę, może budzić zastrzeżenia, warto przywołać choć te najważniejsze czy najbardziej rozpoznawalne, by wskazać, a tym samym zaakcentować newralgiczne miejsca z przeszłości Jugosławii, do dziś odgrywające istotną (choć nierzadko upolitycznioną i kontrowersyjną) rolę w debacie publicznej.

The text contains an analysis of photographs and personal (written) documents by Elvira Kohn (1914-2003), a Jew and a female prisoner of the Kampor concentration camp, established in July 1942 on Rab island in Croatia. The article explores the specific features of a narrative about World War II and the Jewish experience in Yugoslavia which emerge from the materials. Presented so that they complement each other, photographs understood as photo-texts (Marianna Michałowska) and a diary and a poem recognized as inconspicuous texts (Jerzy Strzelczyk, Inga Iwasiów) form Kohn’s narrative. The microhistory (Ewa Domańska) of this photographer and writer is presented as material supplementing the knowledge about the past of Jews in Yugoslavia, which - due to the choices Elvira Kohn made in her life and art - can also be considered as evidence of emancipatory social changes of that period, and as an example of overcoming the existing cultural paradigms.

Tekst sadrži analizu fotografija i ličnih (pisanih) dokumenata Elvire Kon (1914-2003), Jevrejke i zatvorenice koncentracionog logora Kampor, osnovanog jula 1942. na ostrvu Rab u Hrvatskoj. U članku se istražuju specifičnosti narativa o Drugom svetskom ratu i jevrejskom iskustvu u Jugoslaviji koje proizilaze iz materijala. Prikazane tako da se međusobno dopunjuju, fotografije shvaćene kao foto-tekstovi (Marianna Michałovska) i dnevnik i pesma prepoznate kao neupadljivi tekstovi (Jerzi Strzelczik, Inga Ivasiov) čine narativ Elvire Kon. Mikroistorija (Eva Domanska) ovog fotografa i pisca je predstavljena kao materijal koji dopunjuje saznanja o prošlosti Jevreja u Jugoslaviji, koji se zbog izbora koje je Elvira Kon učinila u svom životu i umetnosti - može smatrati i dokazom emancipatorskih društvenih promena tog perioda, ali i primerom prevazilaženja postojeće kulturne paradigme.